Έγινες μάρτυρας σεξουαλικής παρενόχλησης; Να τι να κάνεις και τι όχι.

Έγινες μάρτυρας σεξουαλικής παρενόχλησης; Να τι να κάνεις και τι όχι.

Η σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο εργασίας δεν επηρεάζει μόνο τα θύματα αλλά και τα άτομα που είναι παρόντα σε κάθε τέτοιο περιστατικό, ακόμα και αν η παραβιαστική συμπεριφορά δεν απευθύνεται σε εκείνα. Οι μάρτυρες, όμως, βρίσκονται συχνά σε δύσκολη θέση: να σιωπήσουν ή να μιλήσουν; Να δράσουν άμεσα ή να περιμένουν; Χαρακτηριστικό είναι ότι, με βάση την πρόσφατη έρευνα της ActionAid Hellas για τη σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία, ένα μεγάλο ποσοστό ατόμων που έχουν γίνει μάρτυρες σε αντίστοιχα περιστατικά, δεν έχουν κάνει τίποτα για να τα διαχειριστούν ή να τα αντιμετωπίσουν. Πολλές φορές η αίσθηση που έχουν οι μάρτυρες είναι πως ένα λάθος βήμα μπορεί να επιδεινώσει την κατάσταση, αλλά η σιωπή μπορεί να σημαίνει συνενοχή.

Σε αυτό το άρθρο συγκεντρώσαμε μερικές πρακτικές συμβουλές για μάρτυρες, για να έχεις μια πιο ξεκάθαρη εικόνα του τι να κάνεις και τι να αποφύγεις αν γίνεις κάποτε μάρτυρας σεξουαλικής παρενόχλησης.

Γιατί ο ρόλος του/της μάρτυρα είναι σημαντικός

Η παρουσία ενός ή μίας μάρτυρα μπορεί να είναι καθοριστική για την έκβαση μιας υπόθεσης σεξουαλικής παρενόχλησης, κι αυτό γιατί πολλά θύματα διστάζουν να μιλήσουν, φοβούμενα αντίποινα, απώλεια εργασίας ή στιγματισμό. Η ύπαρξη ενός ατόμου που είδε, άκουσε ή γνωρίζει τι συνέβη, μπορεί να προσφέρει αίσθημα ασφάλειας και τεκμηρίωσης.

Ο/Η μάρτυρας μπορεί να συμβάλει:

• Στην ενδυνάμωση του θύματος: δείχνοντας ότι δεν είναι μόνο του.
• Στην οριοθέτηση του θύτη: ακόμα και την ώρα που συμβαίνει το περιστατικό ή αμέσως μετά.
• Στη υποστήριξη της δικαιοσύνης: παρέχοντας κάποια μαρτυρία ή σχετικά στοιχεία.
• Στην αλλαγή της κουλτούρας: σπάζοντας τη σιωπή που συχνά προστατεύει τους δράστες.

Τι να κάνεις ως μάρτυρας

1. Διατήρησε την ψυχραιμία σου: Είναι σημαντικό, όσο μπορείς, να μην πανικοβληθείς. Η ψυχραιμία σου μπορεί να σε βοηθήσει να βάλεις όριο στη συμπεριφορά του θύτη («Νομίζω ότι η συμπεριφορά σου φέρνει σε δύσκολη θέση πολλά άτομα εδώ μέσα») και να προσφέρει στο θύμα αίσθημα ασφάλειας και σταθερότητας.
2. Άμεση παρέμβαση (όταν είναι ασφαλές): Αν δεις μια παραβιαστική συμπεριφορά να συμβαίνει μπροστά σου και αισθάνεσαι ασφαλής, μπορείς να παρέμβεις. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα να συγκρουστείς με τον δράστη, αλλά μπορεί να είναι μια απλή ερώτηση στο θύμα (“Όλα καλά εδώ;”), που δείχνει ότι παρακολουθείς και ότι αυτό που συμβαίνει δεν είναι σωστό.
3. Κατάγραψε το περιστατικό: Σημείωσε την ημερομηνία, την ώρα, τον τόπο και τι ακριβώς συνέβη. Μια τέτοια τεκμηρίωση μπορεί να αποδειχτεί πολύτιμη αν το θύμα αποφασίσει αργότερα να κινηθεί νομικά ή να καταγγείλει το γεγονός στην εταιρεία.
4. Στήριξε το θύμα με σεβασμό: Ρώτησε πώς νιώθει, άκουσέ το χωρίς κριτική και προσφέρσου να είσαι δίπλα του αν αποφασίσει να καταγγείλει. Η παρουσία σου μπορεί να μειώσει το άγχος του.
5. Ενημέρωσε για διαθέσιμες επιλογές: Χωρίς πίεση, μοιράσου πληροφορίες για δομές υποστήριξης όπως το πρόγραμμα START του Safe & Fair, που παρέχει δωρεάν νομική και ψυχοκοινωνική βοήθεια.
6. Διασφάλισε την ιδιωτικότητα: Κράτησε την πληροφορία εμπιστευτική. Μίλα μόνο με πρόσωπα ή φορείς που μπορούν να προσφέρουν βοήθεια και μόνο με τη συναίνεση του θύματος (εκτός αν προκύπτει άμεσος κίνδυνος από τη συμπεριφορά του θύτη).
7. Εξοικειώσου με τις πολιτικές της εταιρείας: Μάθε ποια είναι η διαδικασία καταγγελίας στον οργανισμό σου. Αυτό θα σε βοηθήσει να καθοδηγήσεις και το θύμα αν το θελήσει το ίδιο.

Τι να μην κάνεις ως μάρτυρας

1. Μην αγνοήσεις το περιστατικό: Η αδιαφορία ενισχύει την αίσθηση απομόνωσης του θύματος και ενδυναμώνει τον δράστη.
2. Μην πιέζεις το θύμα να καταγγείλει: Η απόφαση για το αν και πότε θα μιλήσει ανήκει αποκλειστικά στο ίδιο το θύμα. Η πίεση μπορεί να προκαλέσει περαιτέρω άγχος ή να διαταράξει τη σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ σας.
3. Μην διαδώσεις την ιστορία: Το να μοιράζεσαι λεπτομέρειες με συναδέλφους ή τρίτους μπορεί να δημιουργήσει φήμες, να εκθέσει το θύμα και να το επανατραυματίσει.
4. Μην αναλαμβάνεις τον ρόλο του “σωτήρα”: Δεν χρειάζεται να πάρεις αποφάσεις για το θύμα ή να αναλάβεις δράση ερήμην του. Ο ρόλος σου είναι να υποστηρίξεις, όχι να καθοδηγήσεις τις επιλογές του.
5. Μην υποτιμάς το περιστατικό: Φράσεις όπως «δεν έγινε και τίποτα» ή «παρεξήγηση θα ήταν» ή «έλα, όλες τα έχουμε περάσει αυτά» ακυρώνουν την εμπειρία του θύματος και λειτουργούν ως δευτερογενής βία.
6. Μην θέτεις τον εαυτό σου σε κίνδυνο: Αν η οποιαδήποτε παρέμβαση ενέχει ρίσκο για τη σωματική σου ασφάλεια, επίλεξε άλλους τρόπους (π.χ. καταγραφή, αναφορά σε υπεύθυνο άτομο ή φορέα). Η ασφάλειά σου είναι κι αυτή σημαντική.

Το ηθικό και νομικό πλαίσιο για τους μάρτυρες

Σε κάποιες περιπτώσεις, οι μάρτυρες έχουν και συγκεκριμένες υποχρεώσεις. Αν η εταιρεία διαθέτει πολιτική για την παρενόχληση, η σιωπή μπορεί να θεωρηθεί παράβαση. Επίσης, αν ο/η μάρτυρας κατέχει θέση ευθύνης (π.χ. προϊστάμενος/η), έχει θεσμική υποχρέωση να αναφέρει το περιστατικό.

Ταυτόχρονα, η προστασία της ιδιωτικότητας παραμένει κεντρική. Η σωστή ισορροπία βρίσκεται στο να αξιοποιήσεις τα διαθέσιμα εργαλεία προστασίας χωρίς να εκθέσεις το θύμα αν δεν έχεις τη συγκατάθεσή του.