Τι πρέπει να γνωρίζεις και να κάνεις για να μην γίνεις θύτης σεξουαλικής παρενόχλησης στην εργασία
Η σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο εργασίας δεν αφορά μόνο τα θύματα: αφορά και την πρόληψη από την πλευρά των συναδέλφων, των προϊσταμένων, των ηγετών, των πελατών και όχι μόνο. Πολλά άτομα θεωρούν ότι, εφόσον δεν θέλουν να παρενοχλήσουν, το ζήτημα δεν τους αφορά («δεν κάνω τέτοια εγώ»), όμως η πραγματικότητα είναι συχνά πιο σύνθετη.
Η σεξουαλική παρενόχληση δεν προκύπτει μόνο από τη σκόπιμη κακοποίηση ή από κάποιον εκβιασμό, όπως αυτός που βλέπουμε στις ταινίες. Συχνά εκδηλώνεται μέσα από «αστεία», σχόλια, επίμονες ερωτήσεις ή χειρονομίες που κάποιος/α μπορεί να θεωρεί αθώες, αλλά για άλλα άτομα είναι ενοχλητικές, προσβλητικές ή και απειλητικές. Το κλειδί, λοιπόν, είναι η ενσυνείδητη συμπεριφορά: η ικανότητα να αναγνωρίζεις τα όριά σου, να σέβεσαι τα όρια των άλλων και να προσαρμόζεσαι έτσι ώστε να βοηθήσεις τα άτομα γύρω σου να νιώθουν ασφαλή.
Γιατί η πρόληψη έχει σημασία
Το να κατανοήσεις πώς μπορείς να αποφύγεις να γίνεις θύτης δεν είναι μόνο ζήτημα συμμόρφωσης με τον νόμο: είναι ζήτημα σεβασμού, επαγγελματισμού και προσωπικής ακεραιότητας. Ωστόσο, στην ΕΕ και στην Ελλάδα, οι επιχειρήσεις καλούνται να εφαρμόζουν πολιτικές «μηδενικής ανοχής» απέναντι στη σεξουαλική παρενόχληση. Αυτό σημαίνει ότι μια απερίσκεπτη συμπεριφορά μπορεί να έχει:
- Πειθαρχικές συνέπειες, συμπεριλαμβανομένης της απόλυσης.
- Νομικές επιπτώσεις, με αγωγές και ποινικές διαδικασίες.
- Συνέπειες για τη φήμη σου, που δύσκολα αποκαθίσταται.
Συμπεριφορές που μπορεί να θεωρηθούν παρενοχλητικές
Πριν πούμε τι να κάνεις, είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε τι ΔΕΝ πρέπει να κάνεις. Η σεξουαλική παρενόχληση περιλαμβάνει (ενδεικτικά):
- Σχόλια για την εμφάνιση, το σώμα ή την προσωπική ζωή του ή της συναδέλφου.
- «Αθώα» αγγίγματα, χάδια στην πλάτη, αγκαλιές χωρίς τη συναίνεση του ατόμου.
- Αστεία με σεξουαλικό περιεχόμενο ή υπονοούμενα.
- Αποστολή μηνυμάτων, εικόνων ή «αστείων» με σεξουαλικό χαρακτήρα.
- Πρόσκληση σε προσωπικές ή ερωτικές συναντήσεις με επίμονη επανάληψη μετά από άρνηση.
- Απειλές ή υπονοούμενα που συνδέουν επαγγελματικές ευκαιρίες με μια ενδεχόμενη σεξουαλική ανταπόκριση (ή, αντίθετα, αρνητικές συνέπειες σε περίπτωση άρνησης).
Ακόμα κι αν αυτά σου φαίνονται «αθώα» ή «φιλικά», για το άλλο άτομο μπορεί να είναι παρεμβατικά, τρομακτικά ή και εξευτελιστικά.
Τι να κάνεις για να μην βρεθείς στη θέση του θύτη
- Μάθε να αναγνωρίζεις τα όρια: Αν ο/η συνάδελφος δείχνει δυσφορία μετά από κάποια συμπεριφορά σου —αποτραβιέται, δεν γελάει, αλλάζει θέμα— σταμάτα αμέσως. Η αμηχανία αποτελεί συχνά σαφή ένδειξη ότι παραβιάζεις ένα όριο.
- Ζήτα συναίνεση: Στον εργασιακό χώρο δεν είναι αυτονόητο ότι ένα «φιλικό» άγγιγμα ή αστείο είναι αποδεκτό. Και η σιωπή δεν αποτελεί συναίνεση: η συναίνεση απαιτεί μια ξεκάθαρη, θετική συμφωνία. Αν δεν υπάρχει, δεν προχωράς. Πώς να την ζητήσεις; Αρκεί απλά να ρωτήσεις: «Μπορώ;».
- Τήρησε τον επαγγελματισμό σου: Σκέψου αν θα έκανες το ίδιο σχόλιο μπροστά στον διευθυντή σου. Αν θα το έγραφες σε ένα επαγγελματικό email. Αν όχι, πιθανότατα δεν είναι κατάλληλο για να το πεις ούτε ιδιωτικά σε κάποιον/α συνάδελφο.
- Διαχώρισε τα προσωπικά από τα επαγγελματικά θέματα: Μπορεί να νιώθεις ότι σε ελκύει κάποιο άτομο από τη δουλειά. Το να το εκφράσεις μία φορά με σεβασμό (και με ξεκάθαρη ενθάρρυνση του άλλου ατόμου να μην πιεστεί να ανταποκριθεί, ειδικά αν διαθέτει λιγότερη εξουσία από εσένα) είναι θεμιτό, αλλά η επιμονή μετά από άρνηση είναι παρενόχληση.
- Απόφυγε τα σεξιστικά αστεία: Ο «χιουμοριστικός» μισογυνισμός ή οι «αντρικές ατάκες» δεν είναι αθώα. Δημιουργούν ένα εχθρικό περιβάλλον και νομιμοποιούν τη βίαιη και παρενοχλητική συμπεριφορά.
- Λάβε υπόψιν σου τις δυναμικές εξουσίας: Αν έχεις θέση ευθύνης, κάθε σου σχόλιο ή κίνηση έχει διαφορετικό βάρος. Η εξουσία σου μπορεί να κάνει το άλλο άτομο να νιώσει ότι δεν μπορεί να αρνηθεί – και βέβαια αποτελεί παράδειγμα για τους/τις υφισταμένους/ες σου.
- Εκπαιδεύσου! Συμμετέχοντας σε σεμινάρια ισότητας και συμπερίληψης στον χώρο εργασίας θα μάθεις πιο εύκολα να αναγνωρίζεις προβληματικές συμπεριφορές που μέχρι τώρα θεωρούσες «αθώες».
Τι να μην κάνεις
- Μην αποδίδεις ευθύνες σε θύματα («Αν δεν ήθελε, γιατί γελούσε;»). Η ευθύνη εναπόκειται στη συμπεριφορά του δράστη.
- Μην καλύπτεσαι πίσω από την “κουλτούρα” της εταιρείας («Έτσι μιλάμε μεταξύ μας εδώ»). Το ότι κάτι συνηθίζεται δεν σημαίνει ότι είναι σωστό.
- Μην υποτιμάς τη σημασία μικρών πράξεων. Η επαναλαμβανόμενη «χαλαρή» συμπεριφορά μπορεί να δημιουργεί περιβάλλον παρενόχλησης.
- Μην αγνοείς το feedback. Αν κάποιος/α σου πει ότι τον/την έκανες να νιώσει άβολα, το μόνο σωστό είναι να ζητήσεις συγγνώμη και να μην το ξανακάνεις.
Γιατί κάποια άτομα γίνονται θύτες «κατά λάθος»
Η άγνοια δεν σε απαλλάσσει από την ευθύνη. Πολλοί άνθρωποι γίνονται θύτες επειδή αναπαράγουν πρότυπα που είχαν εσωτερικεύσει – «αστεία» από το στρατό, συμπεριφορές από ταινίες ή παλιότερες κουλτούρες εργασίας. Το ότι κάτι ήταν κάποτε ανεκτό δεν σημαίνει ότι είναι αποδεκτό και σήμερα.
Η ωριμότητα έγκειται στο να αναγνωρίζεις ότι οι εποχές αλλάζουν, να προσαρμόζεσαι και να χτίζεις σχέσεις με βάση τον σεβασμό.
Ο ρόλος της αυτοκριτικής
Αν αναγνωρίσεις ότι κάποια συμπεριφορά σου έχει παραβιάσει τα όρια ή έχει πληγώσει κάποιο άτομο, το καλύτερο που μπορείς να κάνεις είναι:
- Να ζητήσεις συγγνώμη με ειλικρίνεια.
- Να εξηγήσεις ότι κατανοείς το λάθος και ότι δεν θα το επαναλάβεις.
- Να μάθεις από το περιστατικό αντί να το αρνηθείς.
Το να παραδέχεσαι ένα λάθος δεν σε κάνει «αδύναμο». Σε κάνει υπεύθυνο επαγγελματία.
